در حالی که پنج روز از آغاز بمباران منطقه عفرین و سپس تهاجم زمینی نیروهای ترکیه و جنگجویان «ارتش آزاد سوریه» به این منطقه می‌گذرد، واکنش ایران به این تحولات تنها ابراز نگرانی بوده است.
بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجۀ این کشور روز یکشنبه در قبال این تهاجم کم‌سابقه، بدون محکوم کردن رفتار ترکیه، تنها اعلام کرد که ایران تحولات عفرین را از نزدیک و با نگرانی پیگیری می‌کند و امیدوار است این عملیات فورا پایان یابد تا از گسترش بحران در مناطق مرزی ترکیه و سوریه جلوگیری شود. ایران هشدار داد که ادامه این عملیات ممکن است باعث تقویت دوبارۀ گروههای تکفیری-تروریستی در سوریه شود.
آنکارا برای اجرایی کردن عملیات عفرین، با دعوت از سفرای کشورهای ایران، آمریکا و روسیه در وزارت خارجه ترکیه، آنها را در جریان آخرین تحولات عفرین قرار داده است.
برای اطلاعات بیشتر می توانید صفحه تلگرامی ما را عضو شوید
سکوت ایران در قبال این تحولات در حالی ادامه دارد که نمایندگان کُرد مجلس شورای اسلامی مستقلا وارد عمل شده و در نامه‌ای خطاب به دبیرکل سازمان ملل، آنچه را که در منطقه عفرین روی می‌دهد یک «فاجعه انسانی» توصیف کرده و خواستار دخالت این سازمان برای جلوگیری از ادامه این تهاجم شده‌اند.
۵۲ فعال کُرد از جمله عبدالله رمضان‌زاده (سخنگوی دولت خاتمی) و صالح نیکبخت (وکیل شناخته شده دادگستری) نیز در بیانیه‌ای با اشاره به اینکه اقدام ترکیه برخلاف تمام قواعد بین‌المللی است، این عملیات را جنایتی علیه بشریت توصیف کرده و به دولت ایران هشدار داده‌اند که اگر از توسعه طلبی‌های دولت ترکیه جلوگیری نشود، در آینده‌ای نه چندان دور دیگر همسایگان این کشور نیز در معرض تجاوز نظامی ترکها قرار خواهند گرفت.
بنا بر اعلام سخنگوی دبیر کل سازمان ملل، از زمان آغاز عملیات «شاخه زیتون» بیش از ۱۲۶ هزار نفر در این منطقه آواره شده‌اند. مقام‌های کرد عفرین با صدور بیانیه‌ای خواستار بسیج عمومی و مشارکت همگانی برای دفاع از این استان شده‌اند؛ با این وجود ایران همچنان صرفا نظاره‌گر درگیری‌ها در شمال سوریه است.
در توجیه این رفتار ایران، می‌توان چند دلیل پیدا کرد:
ادلب در برابر روژآوا
منطقه کردنشین عفرین سوریه پیش از این نیز از موضوعات مورد بحث در مذاکرات سه جانبۀ ایران، روسیه و ترکیه بوده است. روزنامه «دیلی صباح» ترکیه در تیرماه ( هفت ماه پیش از آغاز درگیری‌ها) به نقل از دیپلمات‌های ترک اعلام کرد که ایران و روسیه از آمادگی خود برای واگذاری عفرین به ترکیه خبر داده‌اند. این خبر هنگامی منتشر شد که ترکیه بطور جدی برای آماده سازی ارتش خود برای حمله به عفرین وارد عمل شده بود.
بنا بر گزارش وبسایت تابناک، ایران و روسیه به عنوان متحدان کلیدی بشار اسد اعلام آمادگی کرده بودند که چنانچه ترکیه گروههای معارض در سوریه را راضی کند تا از بخش‌هایی از جنوب سوریه عقب نشینی کنند، این دو کشور چراغ سبز لازم را به آنکارا برای انجام عملیات نظامی در عفرین خواهند داد. مناطق درگیری در جنوب سوریه، از آن جهت برای دمشق، تهران و مسکو مهم است که در صورت خاتمه حضور شورشیان مسلح (اعم از میانه‌رو یا تندرو) امنیت پایتخت تضمین شده و ارتباط میان مخالفان به‌ویژه با اردن قطع خواهد شد.
به نظر می‌رسد این خواست تهران و مسکو دست‌کم با انفعال ترکیه نسبت به نبرد در مناطق تحت نفوذ آن در استان ادلب و بازپس گیری فرودگاه نظامی ابوضهور از گروه تحریرالشام در اواسط ژانویه عملی شده باشد. با کنترل بر این فرودگاه، ارتش سوریه که از حمایت جنگنده‌های روسیه برخوردار است، راه هموارتری برای ادامۀ عملیات خود در دیگر مناطق استان استراتژیک ادلب خواهد داشت؛ استانی که آخرین پایگاه ده‌ها هزار شورشی سازمان یافته در سوریه محسوب می‌شود.
تحلیلگران ترک همچنین پیش‌بینی کرده بودند که چنانچه عملیات نظامی ترکیه در عفرین خطر جدی برای نیروهای نظامی روسیه مستقر در منطقه به همراه نداشته باشد، پوتین آماده خواهد بود با دریافت پیشنهاد قابل توجهی از سوی ترکها، با عملیات عفرین موافقت کند. به نظر می‌رسد این توافق نیز پس از سفر اخیر حلوصی آکار، رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه به مسکو برای کسب اجازۀ استفاده از حریم هوایی منطقه عفرین برای انجام بمبارانها، حاصل شده باشد.
ترکیه خطر نیروهای امنیتی آمریکا برای حضور بلندمدت ایران در سوریه را خنثی می‌کند
برای ترکها جلب موافقت ایران و روسیه برای انجام عملیات عفرین بسیار مهمتر از واکنش احتمالی آمریکا به این عملیات بود. زیرا از نظر آنکارا اگرچه کردها متحد مهم آمریکا محسوب می‌شوند اما واشنگتن هیچگاه با وجود هشدارهای ترکیه مبنی بر احتمال قوی وقوع جنگ، آشکارا با این عملیات نظامی مخالفتی نکرده بود و همیشه تنها بر این تاکید داشت که اولویت‌ها در سوریه باید شکست داعش باشد.
ترکیه حتی در حاشیۀ نشست گروه بیست در هامبورگ نیز هشدار داده بود که به هیچ عنوان اجازه نخواهد داد که یک دولت کُرد در مرزهای جنوبی خود با سوریه تشکیل شود.
آنکارا پیش از این در اوت ۲۰۱۶ میلادی نیز تحت عنوان «عملیات سپر فرات» و به بهانۀ دور کردن داعش از مرزهایش، به مواضع «ی پ گ» در منطقه عفرین حمله کرده و مناطقی از شمال استان حلب از جرابلس تا اعزاز و الباب را تصرف کرده بود.
عملیات عفرین همچنین فرصت دیگری برای ایران و روسیه بود تا با هزینۀ کردهای منطقه، از عملی شدن استراتژی‌های آمریکا در سوریه و سهم خواهی‌های این کشور جلوگیری شود.
توجه به این موضوع از آن رو ضروری است که رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا روز چهارشنبه ۲۷ دی ماه (۱۷ ژانویه) و تنها یک روز قبل از آغاز بمباران عفرین، از ادامۀ حضور نظامی گسترده و آزاد آمریکا در سوریه به دلایلی از جمله «محدود کردن نفوذ ایران در منطقه» خبر داده بود.
ایالات متحده آمریکا نزدیک به ۲ هزار نیروی زمینی در سوریه دارد و بر اساس استراتژی جدید این کشور، قرار است این نیروها در خاک سوریه باقی بمانند.
آمریکا همچنین اعلام کرد که به نیروهای دموکراتیک سوریه که یگان‌های مدافع خلق، ستون فقرات آن محسوب می‌شود، برای ایجاد یک «نیروی امنیتی مرزی» متشکل از ۳۰ هزار سرباز کمک خواهد کرد.
دومین تجربه شکست استقلال‌طلبانه در کردستان
احتمالا دیگر دلیل سکوت ایران این است که از نظر تهران تسلط ترکیه بر عفرین بویژه با توجه به نفوذ آنکارا در مناطق جرابلس تا اعزاز و الباب، می‌تواند از قدرت کردها در منطقه کردستان سوریه مشهور به «روژاوا» و متشکل از کانتون‌های جزیره، کوبانی و عفرین نیز بکاهد و به این ترتیب احتمال تکرار همه‌پرسی مشابه آنچه پیش از این در کردستان عراق دیده شد، به شدت ضعیف شود. اگرچه حرکت‌های استقلال‌طلبانه سازمان‌های سیاسی/نظامی کرد در ایران شدت و حدت «احزاب برادر» در ترکیه، عراق و اخیرا سوریه را ندارد اما، از یاد نباید برد که اولین مطالبه تهران ار نچریوان بارزانی «محدود کردن فعالیت‌های مسلحانه» اپوزیسیون کرد ساکن اقلیم بود.
به نظر می‌رسد رجب طیب اردوغان برخلاف اگرچه تا پیش از برگزاری رفراندوم نافرجام استقلال اقلیم، روابط نزدیکی با حزب دموکرات کردستان عراق داشت، اما پ‌کاکا و حزب اتحاد دموکراتیک سوریه و به‌ویژه بازوری نظامی آن «ی پ گ» را تهدیدی جدی و همیشگی برای امنیت ترکیه می‌داند و درصدد است از فرصتی که سخنان مقامات آمریکا در اختیارش قرار داده، برای سرکوب آنها استفاده کند.
مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه روز یکشنبه در سفر به بغداد و دیدار با همتای عراقی خود اعلام کرده است: «ترکیه باید همان کاری که برای پاکسازی تروریست‌ها از عفرین آغاز کرده را در مناطق دیگر سوریه، عراق و کوه‌های ترکیه تا نابودی کامل آنها انجام دهد.»
با این حال برخی ناظران، موفقیت عملیات «شاخه زیتون» را یک نقطه ضعف برای ایران در برابر شورشیان مورد حمایت ترکیه، در آستانه برگزاری دور جدید مذاکرات صلح در وین، ژنو و آستانه توصیف می‌کنند.
تحریریه / ایران بریفینگ