قانون اساسی ایران دخالت نظامیان در سیاست را منع کرده است. با این‌همه نیروهای نظامی و شبه‌نظامی جمهوری اسلامی در مناقشات سیاسی و انتخابات دهه‌های اخیر دخالت داشته‌اند. دخالتی که اعتراض‌های زیادی را برانگیخته است.
دخالت نظامیان در دهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ مورد انتقاد بسیاری از فعالان سیاسی و شهروندان قرار گرفت. اما این اولین بار نبود که نظامیان ایران در برگزاری و نتیجه یک انتخابات تاثیرگذار بودند. پیش‌تر، در جریان برگزاری نهمین انتخابات ریاست جمهوری در ایران که به پیروزی محمود احمدی‌نژاد انجامید، مهدی کروبی و اکبرهاشمی رفسنجانی، نیروهای بسیج وابسته به سپاه پاسداران را متهم کردند که در نتیجه انتخابات دخالت داشته‌اند.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دخالت نظامیان در امور سیاسی را ممنوع کرده است. بر این اساس، هرگونه دخالت در امور مربوط به انتخابات (اجرا، نظارت و تبلیغات) و حتی ورود به مناقشات سیاسی، با شش ماه تا سه سال حبس همراه خواهد بود. ماده ۴۷ اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز تصریح می‌کند که این سازمان «هرگز نباید به صورت یک حزب یا سازمان سیاسی عمل کند.»
در زمان رهبری آیت الله خمینی، وی نیروهای نظامی را از دخالت در «امور سیاسی» منع می‌کرد. وی در وصیتنامه‌اش می‌نویسد: «وصیت اکید من به قواى مسلح آن است که همانطور که از مقررات نظام، عدم دخول نظامى در احزاب و گروه‌ها و جبهه‌ها است به آن عمل نمایند؛ و قواى مسلح مطلقاً، چه نظامى و انتظامى و پاسدار و بسیج و غیر این‌ها، در هیچ حزب و گروهى وارد نشده و خود را از بازی‌هاى سیاسى دور نگه دارند.»
اما با انتقال رهبری جمهوری اسلامی به آیت الله خامنه‌ای حضور و نقش نظامیان در کنترل و تاثیرگذاری مراکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی چنان افزایش یافت که با انتقاد جریانات مختلف سیاسی و برخی مسوولان جمهوری اسلامی روبرو شد. منتقدان رهبر ایران را متهم می‌کنند که از این نیروهای نظامی به نفع خود سود می‌جوید، معادلات سیاسی را تغییر می‌دهد و با بر هم زدن قواعد بازی سیاسی رقبای خود را از میدان به در می‌کند.
تهدید به برگزاری انتخابات توسط بسیج
هفتمین دوره‌ی انتخابات مجلس شورای اسلامی ایران، با رد صلاحیت گسترده نیروهای اصلاح طلب و نمایندگان مجلس ششم توسط شورای نگهبان، تحت کنترل محافظه کاران برگزار شد. تحصن ۱۳۹ نماینده در مجلس، اعلام استانداران و وزارت کشور به عدم امکان برگزاری انتخابات آزاد و درخواست محمد خاتمی، رییس جمهور اصلاح طلب ایران، برای تعویق انتخابات، دخالت رهبری جمهوری اسلامی را در پی داشت.
آیت الله خامنه‌ای به دولت اعلام کرد که تاخیر در برگزاری انتخابات پذیرفتی نیست و اگر دولت از انجام این کار سر باز بزند، انتخابات توسط ارگان‌های دیگری برگزار خواهد شد. بر اساس برخی اخبار غیر رسمی اشاره رهبر ایران به نیروهای بسیج، شاخه‌ی شبه نظامی سپاه پاسداران، بود.
آیت الله خامنه‌ای وعده داد در رد صلاحیت‌ها تجدید نظر شود. اتفاقی که هیچگاه عملی نشد. محمد خاتمی به برگزاری انتخابات تن داد و محافظه کاران توانستند اکثریت کاندیداهای خود را به مجلس بفرستند. نمایندگانی که تعداد قابل توجهی از آن‌ها پیش از انتخابات لباس نظامی را کنار گذاشتند و به عرصه‌ی سیاست وارد شدند.
انتخابات ۱۳۸۴؛ اعتراض به دخالت نظامیان
نهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۴ فصل تازه‌ای در شرایط سیاسی ایران رقم زد. محمود احمدی‌نژاد بر کرسی ریاست دولت نشست و مسوولان با سابقه نظام سیاسی ایران لب به شکایت گشودند.
مهدی کروبی در نامه‌ای به رهبر جمهوری اسلامی در اعتراض به تغییر نتیجه‌ی انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۴ در ساعات پایانی شمارش آرا نوشت: «موضوع دخالت احتمالی بخش‌هایی از سپاه و بسیج را اینجانب قبلاً به صورت حضوری به عرض جنابعالی رسانده بودم و آنگونه که شنیده‌ام وزرای کشور، اطلاعات و دادگستری نیز طی نامه‌ای آن را به جنابعالی منعکس و خواستار اتخاذ تدابیر لازم برای جلوگیری از وقوع آن شده بودند.»
اکبر هاشمی رفسنجانی نیز به تقلب و دخالت نیروهای نظامی در انتخابات اعتراض کرد. وی در اولین دوره‌ی انتخابات فرماندهان نیروی‌های انتظامی و نظامی را متهم کرد که به سود محمدباقر قالیباف، علی لاریجانی و محمود احمدی‌نژاد فعالیت می‌کنند. ستاد انتخاباتی وی در نامه‌ای لیستی از فرماندهان نیروهای انتظامی و سپاه را منتشر کرد که در ستادهای انتخاباتی این کاندیدا‌ها فعالیت می‌کردند.
در بخشی از این نامه اشاره شده بود: «آقای حسن گنجی مسئول عقیدتی سپاه شهرستان سازند بعنوان رئیس هیات نظارت و آقای مهدوی صالح آباد نماینده ولی فقیه در منطقه مرکزی بعنوان عضو هیات نظارت استان مرکزی تعیین گردیده‌اند.»
در حالی که بر اساس ماده ۲۴ قانون انتخابات ریاست جمهوری و ماده ۱۶ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، نیروهای نظامی و انتظامی حق دخالت در امور انتخابات اعم از امور اجرایی و نظارت را ندارند. آقای هاشمی پس از شکست در دوره دوم انتخابات برابر محمود احمدی‌نژاد، با اعتراض به «دخالت‌های ناروا و سازماندهی شده» در انتخابات گفت که شکایت‌اش را پیش خدا خواهد برد.
چند ماه پس از پیروزی محمود احمدی‌نژاد، محمد باقر ذوالقدر معاون فرمانده سپاه پاسداران در جمع بسیجیان، از یک «طراحی پیچیده و چند لایه برای پیروزی نیروهای اصولگرا» و پاکسازی نهادهای حکومتی از «عناصر نفوذی» خبر داد.
روزنامه کیهان که به رهبر جمهوری اسلامی نزدیک است، در مقاله‌ای از مجموعه‌هایی از «رای سازان و فعالان سیاسی» که موجب موفقیت محمود احمدی‌نژاد شدند نام برد. در این مقاله به بسیج دانشجویی، بسیج طلاب، بسیج اساتید و پایگاه‌های حوزه‌های مقاومت شهری و روستایی بسیج به عنوان «اصلی‌ترین ارکان مجموعه رای ساز» اشاره شده است.
هشدارهایی پیش از «بحران بزرگ»
انتخابات ۱۳۸۴ نشانه‌های دخالت و فعالیت نظامیان در انتخابات و امور سیاسی را عیان‌تر کرد. نحوه‌ی برگزاری هشتمین انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز بار دیگر با اعتراض برخی چهره‌های سیاسی نسبت به دخالت نظامیان روبرو شد.
سید حسن خمینی، نوه آیت الله خمینی بهمن‌ماه سال ۱۳۸۶ و یک‌ماه پیش از انتخابات مجلس هشتم در گفت‌وگویی با هفته نامه شهروند امروز نسبت به دخالت نظامیان در سیاست هشدار داد: «یکی از بزرگ‌ترین معیارهایی که میتوان گفت، جامعه از راه امام خارج شده است یا نه، حضور نظامیان در عرصه سیاست است، کسانی که مدعی‌اند که به امام وفادارند، باید نسبت به دستور صریح امام با تمام وجود حساسیت نشان دهند… اگر این‌گونه نباشد، یا دروغ میگویند یا دچار تناقض‌اند.»
آقای خمینی از نظامیانی که قصد حضور در عرصه سیاست را دارند خواست بود که ابتدا ترک نظامی‌گری کنند چرا که به باور وی «حضور تفنگ در عرصه سیاست یعنی پایان گفتمان سیاسی».
تنها چند روز پیش از این سخنان، سرلشگر محمد علی جعفری فرمانده کل سپاه پاسداران در جمع مسوولان بسیج دانشجویی با حمایت آشکار از اصول‌گرایان گفته بود تلاش برای پیروزی این جریان در انتخابت مجلس، «ضرورتی قطعی، اجتناب ناپذیر و تکلیفی الهی» است.
آقای جعفری با اشاره به اصلاح‌طلبان افزوده بود: «جریانی که مقابل جریان اصول‌گرایی قرار دارد، اکنون برای شما خیلی شفاف‌تر از گذشته است اما این موضوع برای اقشار دیگر به این روشنی نیست، از این رو امیدواریم خداوند متعال کمک کند که به وظیفه انقلابی و بسیجی خود عمل کنیم.»
دهمین انتخابات؛ نظامیان متهم می‌شوند
ماه‌ها پیش از دهمین انتخابات ریاست جمهوری اعتراض و اعلام نگرانی از حضور و نفوذ نظامیان بیان شد. مهدی کروبی در نامه‌ای به فرماندهان نظامی هشدار داد که از دخالت در انتخابات پرهیز کنند. آقای کروبی خطاب به سردار حسن فیروزآبادی، رییس کل نیروهای مسلح نوشت: «به نظر می‌رسد جنابعالی ریاست ستاد نظامیان دخالت کننده در انتخابات را بر عهده گرفته‌اید.»
آقای فیروز آبادی در سخنانی گفته بود: «حالا بعضی‌ها معتقدند این فاصله‌ای که گروه‌هایی از سیاست‌مداران بین دولت و مردم انداختند موفق بوده و توانسته‌اند نظر مردم را جلب‌کنند؛ بنابراین در این انتخابات ریاست‌جمهوری، می‌توانند یک کاندیدای ریاست‌جمهوری جدید معرفی کنند و مساله احمدی‌نژاد را تمام کنند. ولی این اتفاق نمی‌افتد، اشتباه می‌کنند.»
در اردیبهشت ۱۳۸۸، فرمانده کل سپاه پاسداران در سخنانی مدعی شد که فعالیت بخش‌های غیر نظامی سپاه از جمله بسیج در انتخابات ریاست جمهوری منع قانونی ندارد. سخنانی که با اعتراض اصلاح طلبان روبرو شد. سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در بیانیه‌ای نوشت: «در تشکیلات سپاه، این تنها بسیجی‌های فعال و عادی نیستند که غیر مسلح به شمار می‌روند. بخش‌های اقتصادی سپاه نیز غیر مسلح محسوب می‌شوند. آیا با این استدلال میتوان امکانات سپاه را در اختیار یک کاندیدا یا جریان سیاسی قرار داد.»
در دوران تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری، ستادهای انتخاباتی مهدی کروبی و میر حسین موسوی از حمله‌ی نیروهای شبه نظامی وابسته به سپاه مصون نبود. به گفته‌ی فعالان سیاسی نزدیک به اصلاح طلبان، در میان مهاجمان برخی نیروهای اطلاعات سپاه و فعالان پایگاه‌های مقاومت بسیج دهده می‌شدند.
در روز رای گیری این حملات به دفتر مرکزی ستاد میرحسین موسوی در تهران سرایت کرد. اتفاقی که موجب شد بخشی از این دفتر پلمپ شود. به گفته مخالفان حکومت، در جریان این حمله برخی نیروهای سپاه قدس (شاخه‌ی برون مرزی سپاه پاسداران) مشارکت داشتند.
سردار مشفق که از وی به عنوان یک مقام امنیتی مهم نام برده می‌شود، در سخنانی پس از انتخابات ریاست جمهوری جنجالی ۱۳۸۸ از طراحی‌های پیچیده اصلاح‌طلبان و برخی از مسوولان نظام جمهوری اسلامی برای سرنگونی رهبر ایران خبر داد. وی تلویحا مدعی شد که به همین دلیل تلاش شده که از پیروزی اصلاح طلبان در انتخابت ۱۳۸۸ جلوگیری شود.
تعدادی از فعالان سیاسی سر‌شناس اصلاح‌طلب از سردار مشفق شکایت کردند. آن‌ها در بخشی از شکایت نامه خود نوشتند: «طبق اظهارات سردار مشفق آقای احمدی‌نژاد نه فقط از همان ابتدا نامزد قطعی این گروه تمامیت خواه بوده، بلکه گروه مذکور از مدت‌ها قبل از انتخابات ریاست جمهوری و حتی پیش از قطعی شدن کاندیدای رقیب (آقای خاتمی و یا آقای موسوی)، تصمیم قطعی خود را برای حذف یا شکست رقبای او اتخاذ کرده بود.»
در بخش دیگری از شکوائیه آمده است: «این گروه از مراحل آغاز فعالیت‌های انتخاباتی، نامزدهای رقیب را نه با هویت کاندیدای رسمی انتخابات ریاست جمهوری، بلکه به عنوان دشمن تلقی و با بهره گیری از همه ابزارهای اطلاعاتی و نظامی پنهان، به تضعیف، ارعاب، اخلال در فعالیت‌های قانونی و نهایتا مختل ساختن ابزارهای نظارتی رقبای انتخاباتی اقدام کرده است.»
محسن امین‌زاده، مصطفی تاج‌زاده، عبداله رمضان‌زاده، فیض الله عرب سرخی، محسن صفایی فراهانی، محسن میردامادی و بهـزاد نبـوی این شکایت را امضا کرده بودند. اما هیچگاه به این شکایت رسیدگی نشد و در عوض این هفت نفر به زندان‌های درازمدت محکوم شدند.
در آستانه نهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی ایران بار دیگر موضوع دخالت نظامیان مورد توجه قرار گرفته است. این بار فرماندهان نظامی و امنیتی از برخورد با معترضانی سخن میگویند که قصد اختلال در انتخابات و کاهش مشارکت عمومی را دارند.
اما اصلاح طلبان و منتقدان حکومت ایران که از مشارکت در انتخابات کناره گرفته‌اند معتقدند انتخابات مجلس حداقل‌های لازم را برای یک رقابت سالم و آزاد ندارد. این فعالان سیاسی از فضای امنیتی و نظامی حاکم بر شرایط سیاسی ایران انتقاد می‌کنند و میگویند حکومت بیش از هر زمان دیگری مختصات نظامی یافته است.
در همین حال کشمکش میان جریانات اصولگرای مخالف و موافق دولت بالا گرفته است. شاید در این رقابت بار دیگر نیروهای نظامی و شبه نظامیان نزدیک به آیت الله خامنه‌ای در نتیجه نهایی تاثیرگذار باشند.
نویسنده: مهدی محسنی