چندین منبع ارشد آگاه به امواج.میدیا گفته‌اند که مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران مجوز ورود به گفتگوی مستقیم با ایالات متحده را دریافت کرده‌اند. این تغییر ظاهری در موضع آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، می‌تواند نقطه‌ی عطفی برای مناقشه‌ی بر سر برنامه‌ی هسته‌ای ایران باشد.
منابع بلندپایه‌ی ایرانی که خواستند نامشان فاش نشود، اظهار داشتند که علی باقری کنی، مذاکره‌کننده‌ی ارشد هسته‌ای، آماده است تا در همین هفته‌های پیش رو با برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده‌ی کاخ سفید در امور خاورمیانه و شمال آفریقا، در عمان دیدار کند. این منابع ادعا کردند که در صورت تحقق جلسه‌ی مورد نظر، گام بعدی این خواهد بود که پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد (بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آمریکا) و آلمان با ایران تشکیل جلسه دهند. طبق گمانه‌زنی یکی از منابع اگر گردهم‌آیی مذکور برگزار شود، می‌تواند پیرو “روز انتقال” در برنامه‌ی جامع اقدام مشترک (برجام)، یعنی ۲۶ مهر باشد. با این حال، برخی از کارشناسان با ترسیم تصویری با بلندپروازی به مراتب کم‌تر، بر نیاز به درک دقیق از تعهد زمانی قابل توجه و پیچیدگی‌های موجود در دستیابی به یک معامله تأکید می‌کنند.
View this post on Instagram
تنوع برنامه‌ها و رویکردها
منابع آگاه ایرانی اشاره کردند که هدف تهران بازگشت به میزی است با اوضاع و شرایط در پاییز ۱۴۰۱، زمانی که مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به بن‌بست رسید. با این حال، در این خصوص، تغییر حال و هوا در پایتخت‌های غربی پس از سرکوب مرگبار اعتراضات ضد نظام در سال گذشته از سوی ایران، نادیده گرفته شده است.
انتقال تسلیحات جمهوری اسلامی به روسیه وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. برای اروپا، تهاجم روسیه به اوکراین یک تهدید اساسی امنیتی است. از سوی دیگر، ایران از این مناقشه استفاده کرده است تا روابط با مسکو را به سطح بی‌سابقه‌ای ارتقا دهد؛ به ویژه در حوزه‌ی نظامی. این مناسبات، تحویل پهپادهای مسلح ایران به روسیه را به یکی از موضوعات اصلی در دستور کار سیاسی اروپا تبدیل کرده است. این موضوع همچنین علاقه‌ی سه کشور اروپایی امضاکننده‌ی برجام (بریتانیا، فرانسه و آلمان) را برای تعامل با ایران در یک محیط چندجانبه که روسیه نیز در آن حضور دارد، به شدت کاهش داده است.
در مورد خود برجام، واشنگتن به صراحت اعلام کرده است که احیای کامل این توافق را گزینه‌ای عملی نمی‌بیند. دولت جو بایدن بر تغییراتی از جمله تمدید محدودیت‌ها بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، که در حال انقضاست، پافشاری می‌کند. در عین حال، ناظران آگاه به طور محرمانه به امواج.میدیا گفتند که حتی اگر تفاهمی در مورد احیای برجام با تغییراتی که تنها متعاقب آن اجرایی می‌شود، وجود داشته باشد، یحتمل کاخ سفید پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال ۱۴۰۳ چنین قراردادی را به انجام نخواهد رساند.
این در حالی است که ایران از زمان خروج یک‌جانبه‌ی دولت دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۱۳۹۷، اصرار دارد که توافق اولیه را نمی‌توان تغییر داد. تهران همچنین به شدت به موضع تند و تیز اروپا، از جمله امتناع اروپا از لغو تحریم‌هایی که بر اساس برجام قرار است در “روز انتقال” پایان یابد، واکنش نشان داده است.
تفاسیر متفاوت از آنچه که ممکن است و ممکن نیست، سؤالات عمده‌ای را در مورد دستاورد احتمالی واقع‌بینانه‌ی تعامل مستقیم ایران و آمریکا بر می‌انگیزد. از سوی دیگر، پایان‌دادن به تابوی مذاکرات دوجانبه هسته‌ای پس از سال ۱۳۹۷ می‌تواند در را به روی راه‌حل‌هایی باز کند که تاکنون به آن‌ها توجه نشده است.
تغییر موضع خامنه‌ای نسبت به تعامل مستقیم
ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا (۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹)، پس از خروج یک‌جانبه‌ی خود از برجام در سال ۱۳۹۷، بارها به دنبال مذاکره بر سر یک توافق هسته‌ای جدید بود. مذاکره‌کننده‌ی ارشد وقت ایران و وزیر وقت امور خارجه، محمدجواد ظریف (۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰)، در سال ۱۳۹۸ برای مذاکره‌ی مستقیم جهت دستیابی به توافق به کاخ سفید دعوت شد. با این حال، خامنه‌ای مذاکرات مستقیم را -مگر در شرایطی که ترامپ خروج خود از برجام را تغییر دهد- رد کرد. این پویایی‌ها به این معنی بود که تهران و واشنگتن وارد یک چرخه‌ی تنش‌افزایی شده‌اند که در نهایت منجر به ترور قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، توسط ایالات متحده در دی‌ماه ۱۳۹۸ در بغداد، و متعاقب آن بمباران پایگاه‌های ایالات متحده در عراق از سوی ایران شد.
زمانی که رئیس‌جمهور بایدن در بهمن ۱۳۹۹ به قدرت رسید، در ایران این امید وجود داشت که او به سرعت به وعده‌ی انتخاباتی خود مبنی بر لغو خروج ترامپ از برجام عمل کند. مجلس تحت سلطه‌ی محافظه‌کاران ایران در آذر ۱۳۹۹ قانونی را به تصویب رساند که به نظر می‌رسید برای تضمین چنین نتیجه‌ای آماده می‌شود و دولت ایران را موظف می‌کرد تا در صورتی که بایدن ظرف ۳۰ روز پس از ریاست‌جمهوری دوباره وارد توافق نشود، محدودیت‌های برجام در فعالیت‌های هسته‌ای را کنار بگذارد. عدم احیای کامل توافق هسته‌ای در نهایت به ایجاد یک چرخه‌ی تنش‌افزایی مجدد کمک کرد و تعامل مستقیم علنی به عنوان یک تابو باقی ماند.
با این حال، به نظر می‌رسد در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ این محاسبات تغییر کرده است. رهبری سیاسی ایران در اوایل سال جاری میلادی برای آغاز مذاکرات “مسیر دو” با شخصیت‌های آمریکایی، چراغ سبز نشان داد. به اطلاع امواج.میدیا رسیده است که جلسات متعددی در شمال اروپا برگزار شده است که بستری را برای تبادل نظر بین مقامات سابق، اندیشکده‌ها و دانشگاهیان از هر دو طرف فراهم می‌کند. در همین حال، منابع آگاه توضیح دادند که مقامات ایران و آمریکا بارها برای گفتگو درباره‌ی موضوعات مختلف دیدار کرده‌اند.
این اقدامات به ایجاد تفاهم غیررسمی برای “تنش‌زدایی” کمک کرده است. اقدامات ایران شامل کاهش سرعت انباشت اورانیوم با غنای بالا، افزایش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و اجتناب از اقدامات تحریک‌آمیز در منطقه است. از طرف ایالات متحده، اجرای تحریم‌ها با سخت‌گیری کم‌تر صورت گرفته و ایران اجازه‌ی دسترسی به دارایی‌های بلوکه‌شده در کشورهای ثالث را به دست آورده است.
منابع آگاه ایرانی به امواج.میدیا اظهار داشتند که در چنین شرایطی که اقدامات عملی آمریکا به سودهای محسوس منجر شده، خامنه‌ای به باقری کنی اختیارات گسترده‌ای برای مذاکره‌ی مستقیم با آمریکا را داده است.
در حالی که ایران مایل است آنچه را که “فرایند مسقط” نامیده می‌شود فعال کند، توجه به این نکته مهم است که باقری کنی در حاشیه‌ی مجمع عمومی اخیر سازمان ملل مجوز تعامل با مک‌گورک را داشت. با این حال، به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از تحولات، تعاملات را به عمان کشانده است. از یک سو، یک ناظر آگاه به امواج.میدیا گفت که ایالات متحده از نزدیک نشست باقری کنی در ۲۸ شهریور با نمایندگان سه کشور اروپایی امضاکننده‌ی برجام در نیویورک را تحت نظر داشت. یک منبع دیگر گفت که این نشست بی‌ثمر بود و اظهار داشت که مذاکره‌کننده‌ی ارشد هسته‌ای ایران به شدت در برابر شرایط اروپا مانند آزادی بازداشت‌شدگان اروپایی از سوی ایران و پایان‌دادن به تحویل تسلیحات به روسیه واکنش نشان داده است.
از سوی دیگر، امتناع دولت بایدن از صدور مجوز بازدید حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، از دفتر حفاظت از منافع ایران در سفارت پاکستان در واشنگتن، به نظر می‌رسد که این روحیه را تضعیف کرده است. برخی منابع ایرانی بی‌اعتنایی آمریکا را فرصتی از دست‌رفته برای اعتمادسازی معرفی کردند. برخی دیگر به امواج.میدیا اشاره کردند که سخت‌گیری ظاهری در قبال ایران -به ویژه در بحبوحه‌ی واکنش‌های داخلی به تبادل اخیر زندانیان و آزادسازی دارایی‌های ایران در کره‌ی جنوبی- به بایدن کمک می‌کند فضای سیاسی برای تعامل مستقیم در خارج از ایالات متحده را به دست آورد.
مسیرهای احتمالی
با نگاهی به آینده، منابع ایرانی به امواج.میدیا گفتند که تهران در ابتدا خواهان ادامه‌ی مسیر فعلی “تنش‌زدایی” است. با توجه به ممانعت گزارش‌شده از بازرسان انگلیسی، فرانسوی و آلمانی به دلیل امتناع سه کشور اروپایی امضاکننده‌ی برجام از لغو تحریم‌های موشکی در ماه آینده بر اساس برجام، اقدامات اعتمادساز ایران قرار است شامل همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد. لازم به تکرار است که هدف نهایی ایران، ازسرگیری مذاکرات بر سر برجام بر اساس وضعیت موجود در پاییز ۱۴۰۱ است.
به نظر می‌رسد که ایالات متحده خواهان یک سناریوی “بی‌توافق و بی‌تنش” است، حداقل به دلیل انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳. ارزیابی این‌که آیا کاخ سفید می‌تواند مشوق‌های کافی را ارائه دهد و روند دیپلماتیکی را با ایران دنبال کند که شرایط را برای اجرای تفاهم‌ها در صورت انتخاب مجدد بایدن فراهم کند یا خیر، دشوار است. با این حال، آنچه آشکار است، این است که احیای برجام در سال آینده، اگر غیرممکن نباشد، دشوار خواهد بود. ایران و ایالات متحده با توجه به مشکلات اضافی ناشی از خودداری سه کشور اروپایی برای تعامل با روسیه حتی در یک محیط چندجانبه، ممکن است نیاز داشته باشند که به سراغ اندیشه‌های جدید و خلاقانه بروند.
در واقع، همان‌طور که برخی از ناظران آگاه به امواج.میدیا تأکید کردند، چه ایران و ایالات متحده در قالبی دوجانبه تعامل پیدا کنند، چه چندجانبه، مناقشه‌ی اصلی همیشه بین تهران و واشنگتن بوده است. به عبارت دیگر، اگر قرار است یک روند دیپلماتیک وجود داشته باشد، باید میان ایران و آمریکا باشد. در حالی که دولت بایدن به دنبال تعامل مستقیم با جمهوری اسلامی بوده است، علاقه‌ی کم‌تری به مشارکت در “روند مسقط” نشان داده است. جنبه‌های لجستیکی گفتگو باید به زودی با بررسی احتمالی سایر طرف‌هایی که خدمات خود را ارائه کرده‌اند، حل‌وفصل شود.
مهم‌تر از همه، ممکن است بهترین حالتی که منافع ایران و آمریکا -و در واقع گروه ۱+۵ به عنوان یک کل- را تأمین کند، این باشد که روال سابق، بر اساس تجربیات حاصل از برجام، تکرار شود. درخور توجه است که مذاکرات منتهی به امضای توافق ۱۳۹۴ ایران، در پی گفتگوهای ایران-آمریکا در مکان‌های مانند مسقط صورت پذیرفتند. اگر قرار باشد چنین الگویی دنبال شود، گروه ۱+۵ در عمل هر تفاهمی را که ایران و آمریکا به آن دست یابند، بی چون و چرا خواهد پذیرفت. در شرایطی که یک نشست بین ایران و ۱+۵ احتمالاً شاهد اختلافات بیشتری خواهد بود نسبت به نشستی میان ایران و آمریکا، شاید بهتر باشد از چنین موقعیتی اجتناب شود.
View this post on Instagram
پس از خبر امواج مدیا یک توییت منصوب به عضو دفتر خامنه ای این اظهارات و مجوز را تکذیب کرد و در آخرین ساعات روز سه شنبه ۴ مهر ۱۴۰۲ ، وزارت خارجه جمهوری اسلامی، خبر موافقت علی خامنه‌ای برای مذاکره مستقیم با آمریکا را تکذیب کرد.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی در واکنش به انتشار خبر یک رسانه محافظه کار، نزدیک به محافل امنیتی مبنی بر صدور مجوز از سوی علی خامنه‌ای برای مسئولان این وزارت‌خانه به‌منظور مذاکره مستقیم با مقام‌های آمریکایی، را در حالی فاقد اعتبار دانست که چهار ماه گذشته نیز خبر گفتگوهای مقامات ایرانی و آمریکایی را در مسقط را بر سر تبادل زندانیان دو‌طرف را که همین رسانه بازتاب داده بود را نیز تکذیب کرده بود.در اطلاعیه کوتاه وزارت خارجه جمهوری اسلامی آمده است : «ادعای منتشر شده از سوی یک رسانه در مورد فرایند مذاکرات رفع تحریم‌ها» تکذیب می‌شود.
در ادامه این بیانیه آمده است: «این نوع خبرسازی‌ها و بازی‌های رسانه‌ای که معمولاً برای فضاسازی سیاسی صورت می‌پذیرد، فاقد اعتبار است.»
لازم به یادآوری است صبح امروز وب‌سایت خبری امواج مدیا به نقل از «چندین منبع آگاه» خبر داد که مذاکره‌کنندگان هسته‌ای جمهوری اسلامی اجازه ورود به گفت‌وگوهای مستقیم با ایالات متحده را دریافت کرده‌اند.
امواج مدیا رسانه‌ای است که اگرچه در لندن مستقر است اما بسیاری آن را نزدیک به افرادی همچون علی شمخانی و علی لاریجانی می‌دانند.