سالن خبرساز وزارت خارجه ایران، پیشازاین بارها شاهد حضور وزرای خارجه کشورهای عربی و اروپایی در کنار عکس «قاسم سلیمانی» بوده، اما حساسیتهای روابط ایران و عربستان، این تصویر را به خبر اصلی سفر «فیصل بن فرحان» به تهران تبدیل کرد.
سرانجام پس از ۲۴ ساعت تکذیب، وزیر خارجه ایران، تلویحا تایید کرد که دلیل تغییر سالن نشست مشترک مطبوعاتی وزرای خارجه، تصویر قاسم سلیمانی بوده است و به تعبیر دیگری نیز نوشت که خود سلیمانی نیز بهدنبال «اتحاد و برادری میان امت اسلامی» بوده است. ترجمه این سخنان، تکرار نوشتههای حامیان دولت «ابراهیم رئیسی» است که اعلام کردهاند اگر خود سلیمانی نیز زنده بود، با اقدام مشابه اینچنینی، مخالفتی نداشت.
بعید است که مقامات وزارت خارجه ایران پیش از سفر وزیر خارجه عربستان سعودی، متوجه حساسیت این موضوع نبوده باشند. احتمالا آنان تصور میکردند که با انتشار تصویر فیصل بن فرحان در کنار یا به تعبیری زیر عکس قاسم سلیمانی، خوراک خبری برای حامیان خود فراهم کنند. بااینحال، طرف عربستانی نیز به ظرایف این موضوع آگاه بوده و این نقشه را خنثی کرده است. حتی باوجود عادیسازی روابط دو کشور، ایستادن وزیر خارجه عربستان سعودی در کنار تصویر کسی که در فهرست تروریستی این کشور قرار داشته، پیامد خوشایندی ندارد.
وزیرخارجه سعودی به دلیل نصب عکس سلیمانی حاضر نشد در اتاق کنفرانس مطبوعاتی شرکت کند در نتیجه کنفرانس خبری در اتاقی بدون عکس سلیمانی برگزار شد.
شنبه ۲۷ خردادماه#قایم_سلیمانی_کودک_کش pic.twitter.com/BC6nvoE48U— Iran Briefing (@irbriefing) June 17, 2023
از نقص فنی، تا اتحاد و برادری میان امتاسلام
«ناصر کنعانی»، سخنگو وزارت خارجه ایران، دلیل تغییر محل نشست وزرای خارجه دو کشور را، بروز «مشکل فنی و عدم امکان اجرا در محل تعیین شده قبلی» خواند.
بااینحال پس از حاشیههای فراوان، «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر خارجه ایران، در توییتی نوشت: «تلاش برای اتحاد و برادری میان امتاسلام و مردم مظلوم و آگاه منطقه؛ همان طرحی بود که سردار دلها شهید حاجقاسم سلیمانی عزیز، قهرمان بزرگ مبارزه با صهیونیسم و تروریسم، برای اجرای آن ۳۰سال نخوابید! بدیهی است این طرح دشمنانی دارد. اما مهم طرح است که با جدیت در حال پیگیری است.»
پیشازاین توییت وزیر خارجه ایران نیز، برخی از حامیان حکومت نوشته بودند که اگر قاسم سلیمانی زنده بود، خود به اقدامی مشابه رضایت داشت.
«عطاءالله مهاجرانی»، وزیر سابق ارشاد نیز، ضمن دفاع از اقدام وزارت خارجه ایران، آن را با ننوشتن «بسم الله الرحمن الرحیم» در صلح حدیبیه توسط پیامبر اسلام مقایسه کرد. صلح حدیبیه یمان، صلحى است که در سال ششم هجری، بین پیامبر اسلام و مخالفانش در مکه در منطقهای به نام حدیبیه امضا شد. براساس روایات شیعی، پیامبر اسلام به فواید این صلح آگاه بوده و در نوشتن صلحنامه انعطاف زیادی نشان داده است. او درخواست «سهیل بن عمرو» مبنیبر حذف بسم الله الرحمن الرحیم از ابتدای صلح نامه و نوشتن «باسمک اللهم» بهجای آن، و نیز حذف عنوان رسولالله بعد از نام خود و نوشتن «محمدبن عبدالله» را قبول کرده است.
مهاجرانی با اشاره با تعریف این روایت، اقدام وزارت خارجه را مشابه صلح حدیبیه دانسته و نوشته که وزارت خارجه، «با تدبير و دورانديشی و تغيير سالن كنفرانس، نگذاشتند سفر مهم وزير خارجه عربستان دچار حاشيه مخل به سفر شود.»
در حالت عادی ممکن بود که بسیاری نیز با این اقدام وزارت خارجه همراه باشند، اما این اقدام از طرف دولتی که اقدامات دولت سابق را «دیپلماسی التماسی» میخواند، طبعیتا بدون واکنش نمیماند و این تناقض بهرخ کشیده میشود.
دلیل حساسیت عربستان بر روی تصویر قاسم سلیمانی
سالن وزارت خارجه، میزبان مقامات بسیاری از جمله وزیر خارجه قطر و برخی از وزرای کشورهای اروپایی بوده، و نشست مشترک مطبوعاتی آنان با وزیر خارجه نیز، در کنار تصویر قاسم سلیمانی برگزار شده است. بااینحال، هیچیک از این نشستها خبرساز نشده بود.
«انریکه مورا»، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز، در این سالن حضور یافته و تصویرش مخابره شده است.
بااینحال، وضعیت روابط ایران و عربستان سعودی متفاوت است و مقامات خارجه عربستان سعودی، طبیعتا به بازتابهای جزییات اتفاقات سفر وزیر خارجه آشنا بودند.
از سوی دیگر، احتمالا مقامات جمهوری اسلامی پس از اینکه سخنان متناقضشان درباره عربستان سعودی بهرخ کشیده میشد، تمایل داشتند که تصویری از وزیر خارجه عربستان سعودی در کنار عکس قاسم سلیمانی و یا به تعبیری زیر آن عکس مخابره، و تبلیغات گستردهای انجام دهند.
#تصویرروز / آموزش دیپلماسی هوشمندانه توسط وزیر خارجه عربستان به تمامکشورهای غربی و اروپایی ؛ بارها دیدهایم که مقاهای اروپایی و غربی در دیدارهای دیپلماتیک در تهران رذیلانه یا تن به #حجاب_اجباری میدهند و یا به دیگر قواعد مضحک جمهوری اسلامی پای بندی نشان میدهند.
آنچه امروز… pic.twitter.com/RTgGfQG0le— Iran Briefing (@irbriefing) June 17, 2023
قاسم سلیمانی و روابط با عربستان سعودی
عربستان سعودی و بحرین، قاسم سلیمانی را در فهرست تروریستی خود قرار داده بودند و قاعدتا این کشور بیش از همه مقامات جمهوری اسلامی با فرمانده سپاه قدس درگیر بوده است. بااینحال، «محمدجواد ظریف» گفته بود که سلیمانی قبل از مذاکرات برجام، برای مذاکره مستقیم با عربستان سعودی اعلام آمادگی کرده بود.
ظریف در فایل صوتی افشا شده گفته بود: «گفتم حالا اگر سعودیها گفتند من را قبول ندارند و گفتند همهکاره سلیمانی است، حاضری خودت بنشینی با سعودیها صحبت کنی؟ گفت بله.»
از سوی دیگر، براساس برخی روایتها، طرح ترور فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران پس از حملات جمهوری اسلامی به تاسیسات آرامکو عربستان، جدیتر شده است.
از جمله، براساس گزارش «نیویورک تایمز»، موضوع ترور قاسم سلیمانی توسط آمریکا از زمان حملات منتسب به ایران علیه نفتکشها و تاسیسات عربستان، بهطور جدیتر مطرح شد و از شهریور-مهر ۱۳۹۸، مهرههایی از فرماندهی مرکزی آمریکا که از جمله مسوول عملیات بمباران آمریکایی در سوریه و عراق است، وارد ماجرا شدند.
نیویورک تایمز درعینحال نوشته بود که عربستان نگران شد که آمریکا طرحی برای رسیدگی به عقوبت این ماجرا نداشته باشد، اما بعد از دیدار «خالد بن سلمان»، برادر ولیعهد سعودی با مقامات کاخ سفید، این نگرانی سعودی برطرف شد.
پیشازآن نیز روزنامه نیویورک تایمز، گزارش داده بود که دستیاران ارشد «احمد عسیری»، از فرماندهان ارتش عربستان، در مذاکره با مسوولان شماری از شرکتهای خصوصی، احتمال تامین جنبه مالی طرح «ترور» قاسم سلیمانی را بررسی کردند. هرچند که مشخص نیست که این طرح تا چه حد جدی بوده است.
خبرگزاری تسنیم وابسته به سپاه پاسداران در توجیه موضوع امتناع از حضور وزیر خارجه سعودی در اتاق کنفرانس با اصویر سلیمانی نوشته : «همه چیز به صورت عادی پیش میرفت و قرار بود نشست در سالن همیشگی و با تابلوی شهید سلیمانی برگزار شود اما یکی از خبرنگاران اصطلاحطلب توئیتی را علیه… pic.twitter.com/rpYHWhicP1
— Iran Briefing (@irbriefing) June 17, 2023
محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، گزارش نیویورک تایمز را تایید و اعلام کرده بود که تهران از قبل اطلاع داشته است. در مقابل عربستان سعودی و آمریکا نیز طرح ترور «عادل الجبیر»، سفیر خود در ایالاتمتحده را به سپاه قدس نسبت میدادند.
ازاینرو، عربستان سعودی نمیتواند بهراحتی موضوع قاسم سلیمانی را عادیسازی کند و این پروسه زمانبر است.
روابط ایران و عربستان سعودی در سالیان گذشته، به دهه ۶۰ بازگشته بود و اینک در حال بازگشت به دهه ۷۰ است، هرچند که هنوز راه بسیاری تا آنجا مانده است.