تاریخ انتشار: ۱۰ بهمن ۱۳۸۹, ساعت ۱۶:۰۵
جرس: نمایندگان مجلس، امروز با ۱۴۶ رای موافق از مجموع ۲۴۱ رای، با تصدی وزات امور خارجه توسط علیاکبر صالحی موافقت کردند تا یک چهره میانهرو اما نمادی از اولویتهای هستهای جمهوری اسلامی در صدر دیپلماسی خارجی کشور جا بگیرد.
محمود احمدینژاد روز 22 آذر ماه منوچهر متكی وزیر امور خارجه پیشین را در حالی که در سنگال به مذاکره مشغول بود، از کار برکنار و سوم بهمن ماه صالحی را به عنوان وزیر پیشنهادی امور خارجه به مجلس معرفی کرد.
به دنبال آن احمدینژاد امروز در جلسه دفاع از وزیر پیشنهادی، رای اعتماد به صالحی را “فرصتی برای مرور تحولات عرصه سیاست خارجی کشور” دانست و از صالحی به عنوان “برادری مومن، معتقد، پیگیر، عالم، باتجربه و مسلط به مسائل بین المللی با یک کارنامه بسیار روشن در خدمت انقلاب اسلامی و آرمانهای الهی” یاد کرد.
این در حالی است که محمود احمدینژاد پس از به قدرت رسیدن بارها پذیرش پروتکل الحاقی معاهده منع گسترش سلاحهای اتمی از سوی جمهوری اسلامی در زمان خاتمی را که صالحی امضاکنندهی آن بود، زیر سوال برده و از آن به عنوان “لکه ننگی” که سیاستمداران و مذاکره کنندگان اتمی سابق آن را به دامن کشور چسبانده اند، انتقاد کرده بود.
موافقان و مخالفان وزارت صالحی در مجلس
گرچه صالحی امروز توانست با ۱۴۶رای موافق پست وزارت امور خارجه را به دست آورد، اما در رایگیری امروز مجلس ۶۰ رای مخالف و ۳۵ رای ممتنع از مجموع ۲۴۱ رای نیز وجود داشت؛ داریوش قنبری، علی مطهری، قسیم عثمانی و عماد حسینی از جمله مخالفان وزارت صالحی بودند که امروز در صحن مجلس سخن گفتند.
اغلب اعتراض نمایندگان مخالف بر این پایه بود که قصد دولت از به وزارت رساندن صالحی استفاده از نام وی است و بنای دولت بر این است که امور خارجه عملا توسط دیگرانی غیر از وی اداره شود.
قنبری، نماینده مردم ایلام و چرداول در مجلس، با اشاره به برنامههای وزیر پیشنهادی وزارت خارجه گفت: من برای وزارت امور خارجه كشور احساس خطر می كنم زیرا مشكل امروز دیپلماسی ما مدیریت و تغییر جهان نیست. از سوی دیگر تحصیلات آقای صالحی هیچ تناسبی با وزارت امور خارجه ندارد و اگر رئیس جمهوری او را برای وزارت نیرو پیشنهاد می كردند، در موافقت با ایشان صحبت می كردم.
علی مطهری نماینده تهران میگوید مخالفاش با وزارت صالحی برای “اتمام حجت مجلس” با وی است و اظهار میکند: نقاط قوت ایشان از قبیل سلامت نفس و تسلط بر زبان های عربی و انگلیسی براری همه روشن است اما دلیل مخالفت من این است كه برخی اشكالات در ساختار وزارت امور خارجه وجود دارد كه من فكر می كنم جناب آقای صالحی قادر به اصلاح این اشكالات نیستند.
مطهری وزارت امور خارجه را ستاد دیپلماتیك كل نظام دانست و افزود: معنا ندارد كه عده ای ناآشنا بامسائل سیاست خارجی و امور دیپلماتیك و بدون پشتوانه حرفه ای به كار موازی بپردازند.
وی به ذكر نمونهای در این راستا پرداخت و گفت: به عنوان نمونه در زمان مذاكرات استانبول وقتی از جناب آقای صالحی سوال شد كه آیا شما از این مذاكرات مطلع هستید یانه؛ ایشان اظهار بی اطلاعی كردند. یا پادشاه اردن بدون اطلاع وزارت امور خارجه بوسیله رئیس دفتر رئیس جمهور به ایران دعوت شد. آیا جناب آقای صالحی قادر هستند این روند را متوقف بكنند؟
همچنین عثمانی، نماینده مردم بوکان در مخالفت با معرفی علی اکبر صالحی به عنوان وزیر امور خارجه فقدان تخصص در امور دیپلماتیک، ناآشنایی صالحی با روابط بین الملل و برنامه او برای زیر و رو کردن وزارت امور خارجه را دلیل مخالفت خود با وی عنوان کرد.
عماد حسینی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس نیز در مخالفت با این حکم گفت: چرا باید فردی با تجربه کاملا علمی رئیس سیاسی ترین وزارتخانه کشور شود، آیا این به آن معنا نیست که اسم صالحی در میان باشد و دیگران امور این وزارتخانه را به عهده بگیرند.
نگرانی نمایندگان مخالف ریشه در اخباری دارد که پیشتر مطرح شده بود. سایت دیپلماسی ایرانی در اینباره مینویسد: پیش از این بر اساس اخبار رسانهها یکی از نزدیکان محمود احمدینژاد در دو نشست جداگانه با علی اکبر صالحی و علیرضا ذاکر اصفهانی، استاندار کنونی اصفهان، شرط و شروطی را برای وزیر آینده امور خارجه مطرح کرده بود که مهمترین آن پذیرش نقش مستقل مشاوران ویژه آقای رئیس جمهور همانند آقایان “مشایی” و “بقایی” در امور سیاست خارجی بوده است. پذیرش یا عدم پذیرش این شروط تعیین میکند که روزهای سکانداری صالحی در وزارت خارجه چقدر طول خواهد کشید. باید دید که آیا صالحی میپذیرد که صندلی کنار رئیس جمهور در اختیار مشایی باشد يا نه؟
شاید به همین دلیل بود که علي عباسپور تهرانيفرد درباره احتمال وزارت صالحی گفت: آقاي دكتر صالحي تجارب خوبي نسبت به مسائل بينالمللي دارند؛ اما نكتهيي كه در اين ميان ضرورت دارد بايد استقلال وزارت امور خارجه و شخص وزير خارجه در چارچوب قانون بايد حفظ شود. نميتوان بخشي از شرح وظايف وزارت خارجه را در ارتباط با كشورهايي كه جمهوري اسلامي با آنها رابطه دارد كسان ديگري خارج از اين وزارتخانه انجام دهند.
نماینده مردم تهران در اين راستا خواستار بيان موضع روشن صالحي درباره حفظ استقلال خود و وزارت امور خارجه شد
نمایندگان موافق اما، صالحی را “دیپلمات توانا” و “متخصص” میدانند و اعتماد مردم به وی را یکی از دلایل ارائه رای مثبت به وی میدانند.
حسین سبحانینیا نماینده مردم نیشابور که به عنوان یکی از موافقین وزارت صالحی در مجلس سخن گفت، در بیان دلایل موافقت خود اظهار داشت: نگاه مردم ایران به صالحی مثبت است. آقای صالحی در دوره ماموریت 5 ساله خود در آژانس بین المللی انرژی اتمی دوره حساسی را پشت سر گذاشته اند.
چهرهای میانهرو یا نمادی از اولویتهای جمهوری اسلامی؟
علیاکبر صالحی، پیشینهای طولانی از حضور در سازمان انرژی اتمی ایران دارد و حضورش در وزارت خارجه میتواند نشانی از تمایل ایران به یافتن راهحلی برای بنبست اتمی باشد، اما برخی نیز معتقدند که حضور یک متخصص اتمی در راس سیاست خارجی نمادی از اولویتهای ایران در روابط بینالمللی است.
وزیر کنونی وزات خارجه، در دولت سیدمحمد خاتمی و زمانی که نماینده ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی بود به دلیل داشتن دیدگاههای میانهرو، توانایی در برخوردهای دیپلماتیک و تسلط به زبانهای انگلیسی و عربی مورد توجه و تا حدی اعتماد کشورهای اروپایی قرار گرفت.
از جمله اقدامات مهم صالحی تشکیل جنبش عدم تعهد درآژانس در دوران ماموریتاش در وین با همکاری نماینده مالزی بود که توانست در مقابل تروئیکای اروپا (بریتانیا، فرانسه و آلمان) و آمریکا حامیان سازماندهی شدهای برای جمهوری اسلامی فراهم کند.
گفته می شود صالحی به دلیل انتقادات به ضعف و ناتوانی تیم مذاکره کننده هسته ای در۳۰ دی ماه ۱۳۸۲، از نمایندگی ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی برکنار شد. وی که امضا کنندهی پروتکل پیوستن ایران به معاهده ان.پی.تی است، بین سالهای ۱۳۸۶ تا ۱۳۸۸ معاونت دبیر کل سازمان کنفرانس اسلامی را بر عهده داشتهاست.
در همین حال پس از اعلام استعفای غلامرضا آقازاده از ریاست سازمان انرژی اتمی ایران در تیرماه ۱۳۸۸، محمود احمدی نژاد صالحی را به عنوان جانشین آقازاده منصوب کرد.
صالحی در طی چندین سال فعالیت در یکی از حساسترین پستهای کشور، موضعگیریهای جنجالی نیز داشته است. وی اتهام جاسوسی به حسین موسویان، عضو تیم مذاکره کننده هستهای ایران را رد کرده بود ولی وزرات اطلاعات سه روز پس از سخنان صالحی درباره حسین موسویان، برجاسوس بودن او تاکید کرد.
با وجود تمام اینها در حال حاضر، نام علیاکبر صالحی که در دوره اول ریاست جمهوری محمود احمدینژاد، نماینده ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی بود و پس از آن ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت، به عنوان رئیس سازمان انرژی اتمی به همراه برخی دیگر از مقامهای کشوری و محققان هستهای جمهوری اسلامی در فهرست تحریم اتحادیه اروپا مصوب آبان ماه سال ۱۳۸۸ قرار گرفت و اجازه سفر یا حتی عبور از کشورهای عضو اتحادیه اروپا از او سلب شد.
هنوز مشخص نیست که با گرفتن رای اعتماد از مجلس و تغییر پست صالحی از سازمان انرژی اتمی به وزارت خارجه تحریم از نام وی برداشته میشود یا وی مجبور خواهد بود پیش از عزیمت به کشورهای عضو اتحادیه اروپا درخواست مصونیت موردی کند.
پیشتر علیاکبر صالحی در مراسم معارفهاش به عنوان سرپرست وزارت خارجه در مورد برنامههای سیاست خارجیاش گفته بود که اولویت کاری خود را توسعه روابط با چین و روسیه قرار خواهد داد و همچنین در سیاست خارجی، نقش و جایگاه ویژهای برای عربستان و ترکیه قائل خواهد بود. جالب اینجا است که در حین این اظهار نظر رحیمی، معاون اول احمدینژاد یادداشتی را به صالحی رساند تا وی وادار به توضیح شود که “اشاره من به عربستان و ترکیه به این معنا نیست که سوریه، لبنان، عراق و پاکستان از نظر دور بماند.
وبسایت دیپلماسی ایرانی همچنین مینویسد: او همچنین در این جلسه به اتحادیه اروپا توصیه کرده که «هر چه زودتر تقابل را به تعامل تبدیل کند» و افزوده است که علیرغم برخی از «رفتارهای غیر اصولی و غیرمنصفانه اتحادیه اروپا» و این اتحادیه به دلایل فراوان، از جمله انرژی خواستار روابط متین با ایران است. شاید به دلیل همین موضوع نسبتا خوب صالحی با اروپا بود که او نخستین تبریک به خاطر انتصابش به سرپرستی وزارت خارجه را از وزیر امور خارجه آلمان دریافت کرد.
صالحی با ۶۱ سال سن، علاوه بر سوابق دیپلماتیک چهرهای دانشگاهی نیز دارد. او مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه آمریکایی بیروت و دکتری را از دانشگاه امآیتی آمریکا دریافت کرد و هم اکنون با مرتبهٔ علمی دانشیار، عضو هیأت علمی دانشکده انرژی دانشگاه صنعتی شریف است.
دیپلماسی هستهای؟
تغییر وزیر خارجه ایران، بیشک برای کشورهای خارجی و به خصوص اروپا و آمریکا حائز اهمیت است؛ چرا که گمان میکنند تغییر وزیر خارجه شاید امکانی برای تغییر در برنامههای هستهای جمهوری اسلامی باشد. در پی انتشار اخبار عهدهداری وزارت خارجه جمهوری اسلامی توسط صالحی، رسانههای خارجی که با نام وی نیز بسیار آشنا بودند، موضعهای متفاوتی را در قبال این انتصاب اتخاذ کردند.
روزنامه گاردین چاپ انگلیس، درباره تغییرات در وزارت خارجه جمهوری اسلامی مینویسد: با توجه به تجارب فراوان صالحی در مورد زیستن در خارج از ایران، دیپلماتهای آمریکایی عموماً ترجیح میدهند به جای سعید جلیلی مذاکرهکننده هستهای ایران با صالحی مواجه شوند؛ چرا که صالحی بسیار بهتر انگلیسی صحبت میکند و کمتر تمایل به رجزخوانی دارد.
خبرگزاری “رویترز” نیز که در زمان برکناری متکی نوشته بود “هیچ نشانهای وجود ندارد که این برکناریِ شگفتیآفرین منوچهر متکی دربردارندۀ تغییر در سیاست هستهای ایران است یا تحول در خطوط اصلی سیاست خارجی ایران” اکنون به نقل از منبعی که خواسته نامش فاش نشود نوشت: صالحی اولین گزینۀ احمدینژاد برای وزارت خارجه در سال ۲۰۰۵[۱۳۸۴] بود…اما آیت الله خامنهای صالحی را رد کرد.
وبسایت شبکه آمریکایی CNBC با اشاره به مسؤولیت پیشین صالحی به عنوان نماینده ایران در آژانس بینالمللی انرژی هستهای نوشت: او مورد احترام دیپلماتها بوده و رویکرد منطقی و حرفهای او ارزشمند تلقی میشد. صالحی که در شهر کربلا به دنیا آمده، با زبان عربی پرورش یافته و شبیه عربها است، و همینها احتمالاً اهمیت او برای نقش جدیدش را اثبات میکند.
از سوی دیگر پایگاه اطلاعرسانی “پلتیکو” به نقل از تریتا پارسی تحلیلگر ایرانی نوشت: این واقعیت که صالحی جایگزین متکی میشود، احتمالاً نشانۀ “هستهایشدن” سیاست خارجی ایران است. درحالیکه متکی هرگز در مرکز برنامۀ هستهای قرار نداشت، فردی جایگزین او میشود و زمام امور کلّ دستگاه سیاست خارجی را در دست میگیرد که برای چند دهه در این برنامه مؤثر بوده است.
آسوشیتدپرس که در زمان برکناری متکی اظهار کرده بود “آخرین نشانههای شکاف در سطوح بالای حکومت ایران است” اکنون در مصاحبهای با “رسول نفیسی” کارشناس امور ایران در دانشگاه استرایر ویرجینیا آورده است: این حرکت نه تنها نشانگر تنشهای داخلی است، بلکه نشانۀ اولویت موضوع هستهای به عنوان هدف اصلی سیاست خارجی ایران است. آقای احمدینژاد ممکن است در پی وزیر خارجۀ وفاداری باشد که به او کمک کند تا به مواجهه با شش قدرت فیصله دهد تا اقدامات تنبیهی را نیز فرو نشاند.