تخ
ایران بریفینگ/سیدجواد متولی– تضاد و ناسازگاری سیاستهای سپاه پاسداران با مقوله فرهنگ، مسائل فرهنگی و هویتی، همواره مشهود و مشخص بوده و در این زمینه هم، اتفاقات بسیاری در کارنامه تیره این سازمان ثبت گردیده است؛ مخدوش نمودن و تخریب عمارت کلاه فرنگی توسط این ارگان، یکی دیگر از این رخدادهاست.
عمارت “کلاه فرنگی” در سال ۱۲۹۱ قمری به فرمان “ناصرالدین شاه” قاجار در چهار طبقه ساخته شد. این عمارت در مرکز باغ “عشرتآباد” قرار دارد و در ۲۳ فروردين ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۶۴۸ بهعنوان يکی از آثار ملی ايران به ثبت رسيد اما به دلیل واگذاری آن به شهربانی در دوران “رضاشاه” و تصرف سپاه بعد از انقلاب 1357 امکان نگهداری، مراقبت و مرمت آن وجود نداشت. شهرداری تهران در نیمه دوم دهه هشتاد، عملیات ساخت و عبور بزرگراهی را – که از سالهای قبل مطرح بود- از کنار این مجموعه آغاز کرد. اجرای این طرح برخلاف بسیاری دیگر از طرحهای شهرداری که معمولأ برای بخشهای تاریخی مشکلساز است، باعث شد تا بخشی از حصار پادگان که با وجود آن، عمارت عشرتآباد دیده نمیشد، برداشته شود تا پس از سالها این عمارت نمایان گردد.
تاریخچه عمارت کلاهفرنگی «عشرتآباد» با نظامیان همراه شد؛ پس از سقوط سلسله قاجار و روی کار آمدن سلسله پهلوی، این عمارت به شهربانی واگذار شد و در اذهان عمومی به «پادگان عشرتآباد» شهرت یافت. تا جایی که زندان درون پادگان به نام “زندان عشرتآباد” خوانده میشد. بعد از گذشت چند سال این پادگان به نیروهای گارد پهلوی واگذار شد و در زمان انقلاب ۱۳۵۷ یکی مهم ترین مراکز تسخیر شده توسط انقلابیون بود که در جریان تسخیر پادگان متأسفانه بنای کاخ عشرتآباد آسیب زیادی دید تا جایی که امروز هم آثار تیر و گلوله بر دیوارها و بدنه آن مشاهده میشود.
پس از انقلاب، این پادگان توسط سپاه پاسداران مصادره و به «پادگان ولیعصر» تغییر نام پیدا کرد. در خلال این سال ها عمارت و محوطه پیرامونی آن تغییرات و آسیب تخریبی بسیاری به خود دیده است. قرار گرفتن در پادگان، دسترسی کارشناسان میراث فرهنگی به آن را دشوارکرده بود. این سازمان تنها درسالهای 1375 و 1381 برای تهیهی نقشه و تعیین حریم کاخ توانست تلاشهایی را در این زمینه انجام دهد. میراث فرهنگی از سال 1373 با مسوولان پادگان برای مرمت کاخ در حال مذاکره بود ولی مشکلاتی نظیر توافق نداشتن سازمان میراث فرهنگی وفرماندهان نظامی درباره تأمین اعتبار، مرمتها را به تأخیر انداخت.
نزدیک به 9 ماه قبل، مکاتباتی با موضوع عمارت کلاه فرنگی میان مسئولان میراث فرهنگی، شهرداری و فرماندهان سپاه آغاز شد. بیش از 14 طبقه از یک سازه ی فلزی در ضلع شمالی میدان سپاه تهران ساخته شده بود و این مکاتبات نه تنها ساخت سازه را متوقف نکرد که با ادامه ساخت سازه، منظره عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد مخدوش شد. این سازه بنا به نظر میراث فرهنگی در حریم تاریخی عمارت بنا شده است و کسی جز فرماندهان سپاهی نمی داند سازه عظیم در دست احداث چه کاربری دارد. سازمان میراث فرهنگی خواهان توقف این ساختوساز شد و دادسرای نظامی هم حکم به توقف آن داد اما ظاهراً سپاه همچنان به ادامه ساخت وسازمشغول است. “محمدرضا یزدی” معاون حقوقی و امور مجلس سپاه پاسداران در واکنش به اخبار منتشره گفته بود:«سازمان میراث فرهنگی تاکنون میزان فاصلهای را که باید تا عمارت کلاه فرنگی رعایت شود، اعلام نکرده است.» و “رجبعلی خسروآبادی” مدیرکل سازمان میراث فرهنگی تهران در پاسخ به این مقام سپاه گفت: «حریم عمارت کلاه فرنگی در سال ۱۳۶۴ تصویب و ابلاغ شده است.» در همین رابطه معاون برنامهریزی شهرداری تهران میگوید: «شهردار تهران معتقد است که در مورد این پروژه «تخلف آشکاری» صورت گرفته و نباید ارتفاع این سازه تا این حد باشد چرا که منظر و دید بنای زیبا و ارزشمند عمارت فرنگی را میگیرد.»
در دی ماه سال ۱۳۹۲ خبرگزاری مهر گزارش داد “احمد مسجد جامعی” – که آن زمان رياست شورای شهر تهران را بر عهده داشت- همراه با خبرنگاران و مسئولان سازمان ميراث فرهنگی کل و اداره استان تهران و شهرداری به ستاد فرماندهی نيروی دريايی سپاه پاسداران رفت و از عمارت کلاه فرنگی عشرت آباد – که به موزه نيروی دريايی سپاه پاسداران تبديل شده- ديدن کرد. بر طبق اين گزارش اين اولين باری بود که مسئولان اين موزه راضی میشدند تا خبرنگاران و عکاسان به اين محوطه رفته و از اين بنای تاريخی که سالها در حصار ديوارها از چشم مردم پنهان شده بود، ديدن کنند . مسجد جامعی پس از آن دیدار گفته بود: «مشکلاتی در درون ساختمان مشاهده میشود که ناشی از تغييرات ايجاد شده برای تبديل اين ساختمان تاريخی ارزشمند به موزه است.»
در فروردین ماه سال 1393، تفاهمنامه ای توسط شورای شهر تهران، سردار “محمد ریوندی” معاون هماهنگ کننده سپاه محمد رسول الله، “رضا نگهبان”، شهردار منطقه ۷، “علیرضا تابش” مشاور و مدیر کل حوزه ریاست سازمان میراث فرهنگی و “رجبعلی خسروآبادی” مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران امضا شد. سردار ریوندی درباره همکاری با سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و سپاه محمد رسول الله اعلام آمادگی کرد اما به رغم امضای این تفاهمنامه شش ماه بعد عملیات ساخت سازه در محوطه پادگان ولی عصر یا همان «عمارت کلاه فرنگی» آغاز شد.
جمعه ۲۹ خردادماه سال جاری دادسرای نظامی تهران حکم توقف هر نوع ساختوساز در حريم منظری عمارت کلاه فرنگی واقع در پادگان عشرت آباد» را صادر و ابلاغ کرد. به گزارش ايسنا، اين حکم در خصوص نصب اسکلتهای آهنی غولپيکر که حالا حدود ۱۴ طبقه آن ساخته شده و حدود ۷۰ متر با عمارت تاریخی عشرتآباد فاصله دارد، صادر شده است. “کیانوش تکلو” مدير دفتر حقوقی و املاک اداره کل ميراث فرهنگی و گردشگری استان تهران درباره این پرسش که چرا بخش حقوقی ميراث فرهنگی تهران، پس از گذشت حدود ۹ ماه شکايت خود را به دادسرای نظامی تحويل داده است، اظهار داشت: «قرار بود موضوع عشرتآباد با نشستهای فنی توسط شورای عالی معماری و شهرسازی با نتيجهی تعديل طبقات غيرمجاز حل شود، اما تاکنون در اين زمينه موفق نبوده است و جلسات برگزار شده به نتايج مطلوبی برای بحث حريم منظری عمارت کلاه فرنگی نرسيد، بنابراين ميراث فرهنگی نسبت به پيگيری شکايت خود از دادسرای نظامی اقدام و موفق به گرفتن دستور قضايی شد».
شورایعالی شهرسازی و معماری ايران در ۱۷ فروردين ۹۴ موضوع ساختوساز در اراضی شمال ميدان سپاه تهران را مبنی بر توقف عملیات ساختمانی در محدوده عمارت مطرح وتصویب کرد اما مسئولان پروژه ساختوساز در پادگان سپاه و در حريم «عشرتآباد» به اين حکم توجهی نکردند. “محمد مهدی تندگويان” نائبریيس کميسيون معماری و شهرسازی از صدور رأی نهايی کميسيون ماده پنج در چهارم خردادماه درباره تخلف صورت گرفته در سازه عشرت آباد خبر داد و گفت: «ارتفاع اين سازه تا سقف ۱۶ متر تعيين شده است.» اما آنچه در ادامه ساخت سازه به چشم می آید نشانه واضح آن است که مسئولان پروژه ساخت وساز در پادگان سپاه به اين حکم نيز توجه نکردهاند. مدیر روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران گفت که حکم بازپرس شعبه ۳ دادسرای نظامی تهران مبنی بر توقف ساخت و ساز در میدان سپاه از روز جاری “۱۴ تیرماه” اجرایی نشده است.
حالا منظره کوه دماوند که با گشایش اتوبان صیاد شیرازی از محدوده میدان سپاه قابل مشاهده بود، مخدوش شده و روش تخریبی ای که از دوران پهلوی تا امروز درباره آثار تاریخی و ملی ایران شروع شده بود، این بار توسط سپاه پاسداران تداوم می یابد.